دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران از توسعه واکسن شخصی‌سازی‌شده و هوشمند علیه سرطان ریه خبر داد؛ واکسنی مبتنی بر فناوری mRNA و الگوریتم‌های هوش مصنوعی که زمان طراحی را به تنها دو تا سه هفته کاهش می‌دهد و امکان پیشگیری و درمان دقیق بیماران را فراهم می‌کند.
سرطان ریه یکی از کشنده‌ترین انواع سرطان در جهان است و تحقیقات برای یافتن روش‌های درمانی نوین و مؤثر همواره در حال پیشرفت است. در این مسیر، دکتر محمدحسین یزدی، رئیس مرکز تحقیقات زیست‌فناوری دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشیار دانشکده داروسازی، گام‌های بلندی در توسعه واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده و هوشمند علیه سرطان برداشته است.این واکسن نوآورانه با بهره‌گیری از فناوری mRNA و الگوریتم‌های پیش‌بینی مبتنی بر هوش مصنوعی طراحی شده و امکان شخصی‌سازی دقیق بر اساس ژنتیک تومور هر بیمار را فراهم می‌کند. چنین رویکردی می‌تواند طول دوره تحقیق و توسعه را به طور چشمگیری کاهش دهد و افق تازه‌ای در درمان و پیشگیری از سرطان ریه بگشاید.یزدی معتقد است: یکی از نقاط قوت برجسته این واکسن، قابلیت پیش‌بینی دقیق آن است. بر خلاف واکسن‌های سنتی که نیازمند آزمون و خطای گسترده هستند، این واکسن هوشمند با استفاده از داده‌های ژنتیکی تومور بیماران و الگوریتم‌های پیشرفته هوش مصنوعی، بهترین کاندید واکسن را پیش از ورود به مطالعات بالینی شناسایی می‌کند. این رویکرد، فرآیند توسعه واکسن را تا حدود ۹۰ درصد سریع‌تر می‌سازد و زمان طراحی و آماده‌سازی آن را به تنها دو تا سه هفته کاهش می‌دهد.وی تأکید کرد: شخصی‌سازی واکسن نه تنها امکان درمان بیماران مبتلا به سرطان را فراهم می‌کند، بلکه می‌تواند برای افراد در معرض خطر نیز جنبه پیشگیرانه داشته باشد. این ویژگی، واکسن را از یک محصول استاندارد به یک ابزار نوآورانه در پزشکی دقیق تبدیل می‌کند و نوید تحولی عظیم در درمان سرطان ریه را می‌دهد.
مشروح گفت وگو با محمدحسین یزدی رئیس مرکز تحقیقات زیست‌فناوری دانشگاه علوم پزشکی تهران را در زیر می خوانید:فارس: آقای دکتر، اخیراً روی واکسن هوشمند علیه سرطان ریه کار کرده‌اید. در مورد نحوه طراحی و الگوریتم‌های آن توضیح می‌دهید؟یزدی: اساس طراحی واکسن علیه سرطان، ماهیت شخصی بیماری است، زیرا سرطان از فردی به فرد دیگر تفاوت دارد. واکسن‌های موجود عمدتاً بر پایه آنتی‌ژن‌های توموری طراحی می‌شوند و پس از فرآیندهای طولانی وارد مطالعات بالینی می‌گردند.ما در این مطالعه رویکردی متفاوت داشتیم؛ واکسن‌های «پیش‌بینی‌شده» یا Predictive. در این روش با استفاده از تحلیل داده‌های ژنتیکی و الگوریتم‌های هوش مصنوعی، بهترین کاندید واکسن پیش از ورود به آزمون‌های بالینی انتخاب می‌شود. این باعث کاهش چشمگیر زمان و هزینه تحقیق می‌شود.فارس: پلتفرم این واکسن چیست؟یزدی: واکسن بر پایه mRNA است؛ مشابه واکسن کرونا که توسط شرکت فایزر عرضه شد. این فناوری زمان توسعه واکسن را از ۵ تا ۱۰ سال به حدود یک سال کاهش می‌دهد.فارس: چالش اصلی در مسیر بالینی چیست؟یزدی: بزرگ‌ترین چالش، فرآیند تأییدیه‌های رگولاتوری است. در واکسن کرونا شرایط اضطراری سرعت کار را افزایش داد، اما در سرطان چنین شرایطی وجود ندارد. لازم است سازمان‌های رگولاتوری با حفظ دقت علمی، انعطاف بیشتری برای نوآوری‌های این‌چنینی قائل شوند.
فارس: هزینه و دسترسی واکسن چگونه خواهد بود؟یزدی: تولید واکسن mRNA سریع و کم‌هزینه است. تجربه جهانی واکسن کرونا نشان داد که می‌توان محصولی با کیفیت بالا و قیمت مناسب عرضه کرد و انتظار می‌رود این موضوع در واکسن سرطان نیز محقق شود.فارس: مدت زمان طراحی تا تزریق واکسن چقدر است؟یزدی: پس از نمونه‌گیری و تعیین توالی ژنتیکی تومور، طراحی واکسن حدود دو تا سه هفته زمان می‌برد. این زمان کوتاه به دلیل رویکرد پیش‌بینی‌شده واکسن است.فارس: آیا این واکسن قابلیت استفاده پیشگیرانه هم دارد؟یزدی: بله. این واکسن می‌تواند هم برای درمان بیماران و هم برای پیشگیری در افراد پرخطر به کار رود. در حال حاضر تمرکز ما بر درمان بیماران است، اما جنبه پروفیلاکتیک نیز در مطالعات آینده بررسی خواهد شد.فارس: وضعیت صادرات و نمونه‌های خارجی چگونه است؟یزدی: این واکسن هنوز در مرحله مطالعاتی است و نمونه خارجی ندارد. هدف ما عرضه واکسنی کارآمد و نوآورانه در سطح بین‌المللی پس از اخذ مجوزهای علمی و رگولاتوری است.فارس: زمان لازم برای مطالعات بالینی چقدر است؟یزدی: ساخت واکسن کوتاه‌مدت است، اما فازهای بالینی دست‌کم دو تا سه سال طول خواهد کشید. امیدواریم نخستین واکسن شخصی‌سازی‌شده علیه سرطان ریه را همزمان با جهان عرضه کنیم.
امیدوارم این تلاش منجر به گشایش راهی نو در درمان سرطان ریه شود و ایران بتواند همزمان با کشورهای پیشرو و حتی جلوتر از آن‌ها در این حوزه ادعا داشته باشد. همچنین لازم می‌دانم از علی عالیشوندی، دانشجوی نخبه پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر که به عنوان ایده‌پرداز و همکار اصلی در این پروژه همراهی ارزشمندی داشتند، صمیمانه تقدیر و تشکر کنم.